علت های ناباروری زنان و درمان آن

عوامل زیادی می توانند باعث ناباروری زنان شوند و علائم هر کدام می تواند با یکدیگر متفاوت باشد.در این مقاله به بررسی علل ناباروری زنان خواهیم پرداخت و سپس روش های درمان را به شما خواهیم گفت.

امروزه زوج های زیادی به علت ناباروری به کلینیک های نازایی و پزشکان متخصص این امر مراجعه می کنند. البته مشکل ناباروری می تواند از یکی از زوجین یا هر دوی آنان باشد. اما ما در این مقاله به طور ویژه به علل ناباروری زنان می پردازیم. امیدواریم که این نوشتار باعث افزایش آگاهی شما و در آخر رفع مشکل شما شود.

مطلب مرتبط: علل ناباروری مردان

اختلالات تخمک‌گذاری

موارد زیر از مهم‌ترین علل دخیل در آزادسازی تخمک هستند.

1- مشکلات هورمونی

میزان هورمون و اثر آن در فرآیند تخمک‌گذاری بسیار مهم است. هرگونه اختلال در فرآیند موجب تعویق تخمک‌گذاری می‌شود. ازجمله این موارد می‌توان به سه عامل زیر اشاره کرد:

• اختلال در تولید تخمک بالغ: در %50 مواقع تخمدان‌ها فولیکول‌های ناقص تولید می‌کنند و این امر مانع بالغ شدن تخمک‌ها می‌گردد. زمانی که تخمک‌ها نابالغ باشند، تخمک‌گذاری نادر و عمل باروری غیرممکن خواهد بود. سندرم تخمدان پلی کیستیک از مهم‌ترین عوامل دخیل در این مسئله است و دارای علائمی مانند اختلال در سیکل قاعدگی، رشد موهای زائد، اختلال در تخمک‌گذاری و باروری است. کاهش تولید هورمون FSH و افزایش سطح تولید هورمون LH، استروژن و تستوسترون باعث شکل‌گیری سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌شود. فرضیه‌های اخیر که بر اساس اسکن‌های فراصوت است بیان می‌دارد که عدم تولید هورمون FSH در تولید فولیکول ناقص و کیست فولیکول تأثیر دارد. تخمدان آسیب‌دیده به‌وسیله کپسول سفیدی احاطه‌شده و اندازه آن بزرگ‌تر می‌شود. افزایش سطح تولید استروژن، خود عامل سرطان سینه است.
• اختلال در عملکرد هیپوتالاموس: هیپوتالاموس قسمتی از مغز است که پیام عصبی از آن به غده هیپوفیز فرستاده می‌شود. ازآنجا نیز محرک‌های هورمونی به شکل هورمون FSH و LH برای شروع تولید تخمک بالغ به تخمدان‌ها فرستاده می‌شود. اگر در عملکرد هیپوتالاموس اختلال ایجاد شود و نتواند این فرایند را کنترل کند، تخمک‌ها به‌صورت نابالغ تولید می‌شوند. این عامل %20 در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند.
• اختلال در عملکرد غده هیپوفیز: ترشح هورمون FSH و LH بر عهده غده هیپوفیز است. افزایش یا کاهش این هورمون باعث ناتوانی تخمدان در تولید تخمک می‌گردد. جراحات فیزیکی، تومور و عدم توازن شیمیایی در هیپوفیز عامل این قضیه است.

2- اِسکار تخمدان

آسیب فیزیکی به تخمدان‌ها عامل اختلال در فرآیند تخمک‌گذاری است. به‌عنوان‌مثال جراحی‌های بسیار و چندگانه‌ای که برای کیست‌های مکرر تخمدان انجام می‌شود باعث آسیب دیدن کپسول تخمدان و درنتیجه عدم بالغ شدن فولیکول می‌شود. زمانی که فولیکول نابالغ باشد درروند تخمک‌گذاری نیز اختلالاتی ظاهر می‌گردد.

3-یائسگی زودرس

دسته‌ای دیگر از عوامل تأثیرگذار درروند تخمک‌گذاری، یائسگی زودرس است که چندان توضیح کاملی در مورد آن وجود ندارد. برخی از فرضیه‌ها براین باورند تعداد مشخص تخمک‌هایی که در یک فرد وجود دارد به پایان می‌رسند. زنان ورزشکاری که فعالیت بسیار و وزن کمی دارند دچار یائسگی زودرس می‌شوند. همچنین عوامل ژنتیکی نیز در این میان بی‌بهره نیستند.

4- مشکلات فولیکولی

سندرم عدم پاره شدن فولیکول در زنانی مشاهده می‌گردد که فولیکول‌های ساخته‌شده‌شان، حاوی تخمک هستند. فولیکول به علت وجود اختلالات قادر به پاره شدن و آزادسازی تخمک نخواهد بود. ازاین‌رو تخمک درون تخمدان باقی می‌ماند و در فرایند تخمک‌گذاری اختلال به وجود می‌آید.

 آسیب به لوله های فالوپ

لوله های فالوپ تخمک ها را از تخمدان ها که مسئول تولید تخمک ها هستند، گرفته و به رحم، که محل رشد جنین است ، حمل می کنند.

آسیب و انسداد لوله‌های فالوپ %25 در عدم تخمک‌گذاری و ناباروری نقش دارد. عمل لوله‌های فالوپ یکی از عمل‌های رایج و مهم است. حدود%30 آسیب‌ها به کمک عمل جراحی بهبود می‌یابد. از طریق برخی روش‌های مؤثر نیز این میزان تا %65 هم می‌رسد. برخی از عواملی که موجب آسیب به لوله‌های فالوپ می‌شود در ادامه ذکرشده است:

• عفونت: عفونت به‌وسیله باکتری‌ها و ویروس‌ها به وجود می‌آید و از طریق رابطه جنسی انتقال می‌یابد. عفونت‌ها موجب آسیب و انسداد لوله‌های فالوپ می‌شوند. به‌عنوان‌مثال هیدروسالپنیکس[1] موجب انسداد لوله‌های فالوپ از دو طرف و انباشتگی مایع داخل آن می‌شود.
• بیماری‌های شکمی: آپاندیس و کولیت از مواردی هستند که عامل عفونت‌های حفره شکمی است که موجب آسیب به لوله‌های فالوپ می‌گردد.
• بارداری اکتوپیک: عمل لقاح درون لوله‌های فالوپ صورت می‌گیرد که بسیار خطرناک بوده و در مواردی ممکن است باعث مرگ فرد شود.
• عوامل ارثی: درمواردی بسیار نادر ممکن است فرد به‌صورت ارثی و مادرزادی دچار مشکلات و ناهنجاری‌های لوله فالوپ باشد.

اندومتریوز

%10 از عوامل ناباروری را به خود اختصاص می‌دهد. در زنان مبتلابه این عارضه شانس باروری در هرماه بین 12 تا 36 درصد کاهش می‌یابد. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج رحم رشد کند. چنین وضعیتی ممکن است بر عملکرد رحم، تخمدان ولوله‌های فالوپ تأثیر بگذارد. این اختلال به‌وسیله آزمایش لاپاروسکوپی به‌خوبی تشخیص داده می‌شود. قاعدگی‌های طولانی و دردناک، مشکل در نگه‌داری ادرار، خون‌ریزی مقعد و لکه بینی‌های پیش از قاعدگی از علائم اندومتریوز است.

عوامل رفتاری

سبک زندگی و عادت‌های فرد در سلامت وی بسیار مؤثر است. بسیاری از این عوامل نیز در باروری و نازایی نیز تأثیر به سزایی دارند. بسیاری از این عوامل خطرساز که در سلامت عمومی بدن نیز تأثیر دارند عبارت‌اند از:

• کاهش و اضافه‌وزن شدید
• مسائل مربوط به فعالیت و ورزش
• مصرف دخانیات
• نوشیدن الکل

عوامل شغلی و محیطی

در معرض دائمی مواد سمی و شیمیایی موجود در محیط کار و محیط زندگی دائمی یکی دیگر از عوامل دخیل در نازایی و ناباروری است. این مواد موجب جهش، عیوب مادرزادی، سقط‌جنین، نازایی و ناباروری می‌شوند. چهار نمونه از مواد سمی و شیمیایی که از عوامل اثرگذار تثبیت‌شده هستند عبارت‌اند از:

• سرب
• مواد شیمیایی مورداستفاده درزمینهٔ پزشکی
• اکسید اتیلن
• دیپروموکلروپروپان

تست های ناباروری زنان

• آزمایش خون و بیوبسی

ممکن است پزشک چندین آزمایش از جمله آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون ها و بیوپسی اندومتر برای بررسی ضخامت اندومتر رحم را درخواست کند.

• هیستروسالپینگوگرافی (HSG)

این روش شامل سونوگرافی  یا اشعه ایکس از اندام های تولید مثلی است. پزشک با تزریق رنگ یا محلول نمک یا هوا به داخل گردن رحم، متوجه هرگونه انسداد احتمالی در لوله های فالوپ خواهد شد.

• لاپاراسکوپی

پزشک یک لاپاراسکوپ – یک لوله به همراه یک دوربین کوچک – را از طریق یک برش کوچک در نزدیکی شکم ، وارد می کند. با این کار او می تواند قسمت های  خارجی رحم، تخمدانها و لوله های فالوپ را مشاهده و وجود هرگونه رشد غیر طبیعی را بررسی کند. همچنین می تواند انسداد های لوله های فالوپ را نیز رویت کند.

در ویدئو زیر علل شایع ناباروری در زنان را از زبان دکتر کرمی خواهیم شنید.

درمان ناباروری زنان

• لاپاراسکوپی

چنانچه بیماری های لوله ای یا لگنی تشخیص داده شود، یکی از گزینه های درمانی ، جراحی بازسازی اندام های تولید مثلی است. پزشک  با قرار دادن یک لاپاراسکوپ از طریق یک برش در نزدیکی شکم می تواند اقدامات زیر را انجام دهد : بافت اسکار(جوشگاه) را خارج کند، اندومتریوز را درمان کند، لوله های مسدود شده را باز کند و کیست های تخمدان، که حاوی کیسه های پر از مایع هستند را از بین ببرد.

• هیستروسکوپی

در این روش، پزشک  هیستروسکوپ را از طریق گردن رحم در رحم قرار می دهد. از این روش برای از بین بردن پولیپ ها و  فیبروئید ها، از بین بردن بافت اسکار(جوشگاه) و باز کردن انسدادها استفاده می شود.

• درمان دارویی ناباروری زنان

چنانچه در تخمک گذاری دچار مشکل هستید، تجویز داروهایی مانند کلومیفن سیترات (کلومید، سروفن)، گنادوتروپین ها (مانند گنال-F، فولیستیم، هومگون و پرگنیل) یا لتروزول  می توانند کمک کننده باشند.

وقتی که داروهای کلومید یا سروفن اثر نمی کنند، گنادوتروپین ها می توانند تخمک گذاری را مورد هدف قرار دهند . همچنین این داروها می توانند با افزایش تعداد تخمک های آزاد شده از تخمدان ها به باردار شدن کمک کنند. به طور معمول، فقط یک تخمک در هر ماه از تخمدان آزاد می شود.همچنین پزشک گنادوتروپین را در صورت داشتن ناباروری با علل ناشناخته  یا موثر نبودن سایر روش های درمانی نیز تجویز می کند.متفورمین (گلوکوفاژ)  داروی دیگری است که  در صورت وجود مقاومت به انسولین یا PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک) برای طبیعی شدن روند تخمک گذاری می توان از آن استفاده نمود.

• تلقیح داخل رحمی

 در این روش ، پس از شست و شوی مایع منی با یک روش ویژه ، پزشک آن را در زمان تخمک گذاری داخل رحم قرار می دهد. همچنین می توان با استفاده از درمان دارویی تخمک گذاری را صورت داد و سپس از روش تلقیح داخل رحمی استفاده نمود.

• لقاح درجا (IVF)

در این روش، پزشک یک تخمک بارور شده را در رحم قرار می دهد. با مصرف  گنادوتروپین ها چندین عدد تخمک از تخمدان ها آزاد می شوند . هنگامی که این تخمک ها بالغ شدند، پزشک آنها را با استفاده از دستگاهی به نام پروب سونوگرافی واژینال جمع آوری می کند.

سپس اسپرم جمع آوری، شسته و به تخمک های موجود در ظرف آزمایشگاهی اضافه می شود. پس از گذشت چند روز، رویان ها یا تخمک های بارور شده را با دستگاه کاتتر تلقیح داخل رحمی در داخل رحم قرار می دهند.

با اتفاق نظر شما و شریک زندگی تان می توان جنین های دیگر را منجمد و ذخیره کرد تا بعداً از آن ها استفاده شود.

مطلب مرتبط: آی وی اف چیست؟

• ICSI (تزریق  داخل سیتوپلاسمی اسپرم)

پزشک اسپرم را مستقیماً به داخل تخمک تزریق کرده و سپس آن را در رحم قرار می دهد.

• GIFT و ZIFT

GIFT(انتقال گامت یا سلول جنسی ماده به درون لوله های فالوپ) و ZIFT(انتقال زیگوت یا سلول تخم به درون لوله های فالوپ) همانند روش IVF،  شامل بازیابی تخمک، ترکیب آن با اسپرم در آزمایشگاه و سپس انتقال آن به بدن  است.

در ZIFT، پزشک  تخمک های بارور شده – که در این مرحله زیگوت نام دارند  – را درون لوله های فالوپ در عرض 24 ساعت قرار می دهد. در روش GIFT، اسپرم و تخمک قبل از اینکه پزشک آنها را وارد رحم کند ، ترکیب می شوند.

• اهداء تخمک

این روش  هنگامی می تواند به شما کمک کند که تخمدان هایی دارید که درست کار نمی کنند اما رحم طبیعی است. این روش شامل برداشت تخمک ها از تخمدان های فرد اهدا کننده است که از داروهای ناباروری زنان استفاده کرده است. پس از لقاح درجا، پزشک  تخمک های بارورشده را به رحم منتقل می کند.

دکتر حسین کرمی متخصص اورولوژی و ناباروری مردان در تهران