هورمون پرولاکتین بالا و بارداری

سطح بالا هورمون پرولاکتین موجب ناباروری می‌شود. هایپرپرولاکتینمیا، اصطلاحی است که به بالا بودن میزان هورمون پرولاکتین اطلاق می‌گردد. سطح بالا این هورمون در زنانی که موفق به بارداری نمی‌شوند و شیردهی ندارند باید کاهش یابد. درصورتی‌که میزان هورمون پرولاکتین در زنانی که باردار نیستند به شکل غیرعادی بالا باشد باعث ناباروری ایشان می‌گردد.

پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین یکی از چندین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود. این هورمون نقش‌های متفاوتی در بدن دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تحریک تولید شیر در خانم‌ها پس از زایمان است. افزایش سطح پرولاکتین در زمان بارداری باعث آماده‌سازی غدد شیری موجود در پستان برای شیردهی می‌شود. پرولاکتین همچنین موجب آزادسازی شیر در زمان شیردهی می‌شود.

در مدت‌زمان چندماهه نخست شیردهی، سطح بالا هورمون پرولاکتین مانع تخمک‌گذاری می‌شود. ازاین‌رو دلیل عدم قاعدگی و بارداری در زمان شیردهی را می‌توان همین مهم در نظر گرفت. به‌مرورزمان اما سطح هورمون پرولاکتین کاهش‌یافته و تخمک‌گذاری دوباره آغاز می‌شود.

نابارورى‌ و پرولاکتین

سطح بالا هورمون پرولاکتین موجب ناباروری می‌شود. هایپرپرولاکتینمیا، اصطلاحی است که به بالا بودن میزان هورمون پرولاکتین اطلاق می‌گردد. سطح بالا این هورمون در زنانی که موفق به بارداری نمی‌شوند و شیردهی ندارند باید کاهش یابد. درصورتی‌که میزان هورمون پرولاکتین در زنانی که باردار نیستند به شکل غیرعادی بالا باشد باعث ناباروری ایشان می‌گردد.

هورمون پرولاکتین به‌صورت های گوناگونی می‌تواند باعث ناباروری شود. اول اینکه پرولاکتین مانع تخمک‌گذاری می‌شود که در این صورت دوره قاعدگی متوقف می‌گردد. در برخی موارد خفیف ممکن است این هورمون باعث ایجاد اختلال در تخمک‌گذاری مانند قاعدگی منقطع‌ و عدم قاعدگی به مدت طولانی می‌شود. زنانی که چنین اختلالی را تجربه می‌کنند ممکن است دچار قاعدگی نامنظم شوند. در موارد خفیف بالا بودن میزان هورمون پرولاکتین، ممکن است چرخه قاعده به‌طور منظم باشد اما هورمون پروژسترون کافی پس از تخمک‌گذاری تولید نشود که تحت عنوان نقص مرحله لوتئالی نیز نامیده می‌شود. اختلال در میزان پروژسترون تولیدشده پس از تخمک‌گذاری عدم توانایی دیواره رحم در حفظ جنین است. زنانی که دچار چنین اختلالی هستند ممکن است در فاصله کوتاهی پس از تخمک‌گذاری، دچار قاعدگی شوند.

علائم بالا بودن سطح پرولاکتین

همان‌گونه که در بالا گفته شد، بالا بودن سطح پرولاکتین در برخی زنان مانع قاعدگی و قاعدگی‌های نامنظم می‌شود. ترشحات پستان نیز یکی دیگر از علائم بالا بودن میزان هورمون پرولاکتین است. این ترشحات به دلیل تلاش پرولاکتین برای تولید شیر در پستان است. شیر ریزش‌ یا گالاکتوری به ترشح شیری پستان، در زنانی که باردار نیستند گفته می‌شود. شیر ریزش‌ در برخی زنان به‌صورت خودبه‌خودی و در برخی دیگر با فشار دادن نوک پستان اتفاق می‌افتد.

اندازه‌گیری پرولاکتین

میزان پرولاکتین از طریق آزمایش خون قابل‌مشاهده است. به‌منظور دستیابی به نتیجه دقیق توصیه می‌شود از شب قبل از آزمایش از خوردن پرهیزکرده و در صبح برای انجام آزمایش اقدام نمایید. همچنین توصیه می‌شود از تحریک پستان و نوک آن از روز قبل خودداری نمایید.

اشتباه رایجی که اغلب پزشکان دچار آن می‌شوند، انجام آزمایش خون بلافاصله پس از آزمایش پستان است که ممکن است میزان دقیق پرولاکتین را نشان ندهد. همچنین آزمایش پرولاکتین باید قبل از زمان تخمک‌گذاری انجام شود زیرا سطح پرولاکتین به‌طور طبیعی پس از تخمک‌گذاری بالا است.

انواع مختلفی از پرولاکتین تحت عنوان ایزو فرم یا ایزو تایپ موجود است. اگرچه اندازه‌گیری میزان انواع پرولاکتین همگی در آزمایش خون نشان داده می‌شود اما مشکلات ناباروری مربوط به همه آن‌ها نمی‌شود. ازاین‌رو درصورتی‌که سطح پرولاکتین دوباره افزایش یابد، آزمایش باید به‌صورت دقیق‌تر برای بررسی ایزو فرم‌های مختلف تکرار گردد.

دلایل بالا بودن سطح پرولاکتین

• آدنوم‌ غده هیپوفیز

در برخی افراد، گروه کوچکی از سلول‌های کیستی در غده هیپوفیز باعث افزایش ترشح هورمون پرولاکتین می‌شوند که به این نوع کیست‌ها پرولاکتینوماس یا آدنوم‌ غده هیپوفیز گفته می‌شود. علت به وجود آمدن این نوع کیست هنوز مشخص نیست. آدنوم‌ بر اساس اندازه طبقه‌بندی‌شده و توسط MRI قابل‌تشخیص است.

میکروآدنوم‌ به آدنوم‌ های کوچکی اطلاق می‌گردد که اندازه ضخامت آن‌ها کوچک‌تر از 1 سانتی‌متر است. میکروآدنوم یکی از رایج‌ترین انواع آدنوم‌ است که از طریق مصرف دارو قابل‌درمان است.

آدنوم‌ هایی که اندازه آن‌ها بیش از 1 سانتی‌متر باشد نیز ماکرو آدنوم‌ نامیده می‌شوند. درصورتی‌که ماکرو آدنوم‌ درمان نشود، بافت‌های اطراف مانند عصب بینایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ازاین‌رو به دلیل احتمال از دست دادن بینایی نیز درمان به‌موقع آن توصیه می‌شود. درمان ماکرو آدنوم‌ ممکن است به کمک مصرف دارو باشد که در صورت عدم تأثیر آن از عمل جراحی استفاده می‌شود.

• کم‌کاری غده‌ى تيروئيد

درصورتی‌که زنی مبتلابه کم‌کاری غده‌ى تيروئيد باشد، قسمتی از مغز به نام هیپوتالاموس هورمونی برای تحریک غده هیپوفیز ترشح می‌کند که موجب افزایش سطح پرولاکتین نیز می‌شود. درمان از طریق مکمل‌های هورمونی تیروئید صورت می‌گیرد.

• PCOS

تخمدان پلی کیستیک اختلالی است که مانع تخمک‌گذاری و موجب نازایی می‌شود. بنا بر برخی دلایل ناشناخته میزان هورمون پرولاکتین در زنان مبتلابه PCOS بالا است.

• دارو

برخی داروها موجب بالا رفتن سطح هورمون پرولاکتین می‌شوند. داروهای افسردگی ازجمله داروهایی هستند که باعث این عامل می‌گردند. برخی داروهای دیگر که موجب بالا رفتن سطح هورمون پرولاکتین می‌شوند نیز عبارت‌اند از:

1. انواع داروهای آرام‌بخش
2. انواع داروهاى‌ مسكن
3. ‌ استروژن‌
4. داروهای ضد حاملگی
5. داروهای فشارخون
6. داروهای حالت تهوع
7. داروهاى ضدترشی‌ معده‌

• استرس

استرس ازجمله عواملی است که موجب ترشح پرولاکتین و بالا رفتن سطح آن می‌شود.

درمان بالا بودن سطح پرولاکتین

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، درمان این اختلال از طریق عدم مصرف برخی داروها امکان‌پذیر است. همچنین درمان کم‌کاری‌ تيروئيد تأثیر بسزایی دارد.

دکتر حسین کرمی متخصص اورولوژی و ناباروری  در تهران